deïsme

Verwijst meestal naar de ideeën van een heterogene religieuze beweging uit de late 17de en de 18de eeuw die voornamelijk in Groot-Brittannië bloeide. Het deïsme werd ook erg populair in het 18de-eeuwse Duitsland. De beweging hield zich bezig met de verdediging van de rationaliteit van de religie en het geloof in God tegenover het, vooral als gevolg van de wetten van Newton, toenemende scepticisme. Volgens de deïstische schrijvers bestaat er een opperwezen dat de schepping is begonnen en daardoor de basis van de werkelijkheid vormt, maar dat niet ingrijpt in de wereld en haar natuurwetten (dat wil zeggen: geen gebeden verhoort of wonderen verricht). Desondanks stelt het deïsme dat religie een natuurlijk aspect van de mensheid is en legt het de nadruk op natuurlijke godsdienst in tegenstelling tot geopenbaarde godsdiensten of de leer van kerken. Natuurlijke godsdienst komt voort uit een zekere hoeveelheid religieuze kennis die iedereen is aangeboren of die kan worden verworven door middel van de rede. Tot de belangrijke deïstische geschriften behoort 'Christianity as Old as the Creation' (1730) van Matthew Tindal, dat wel de 'deïstische Bijbel' wordt genoemd. Andere belangrijke Engelse deïsten waren Lord Herbert of Cherbury en Anthony Ashley Cooper.